Το ποίημα «THE WASTE LAND» του Έλιοτ που δημοσιεύθηκε το 1922, αποτελεί κορυφαία στιγμή του μοντερνισμού στην ποίηση για τη φόρμα του και τον συμβολισμό του και θεωρήθηκε ότι εξέφρασε την απογοήτευση και την έλλειψη θετικής προοπτικής που βίωνε η ανθρωπότητα μετά το τέλος του «μεγάλου πολέμου».

«H ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ», όπως απέδωσε ο Γιώργος Σεφέρης το 1936 τον τίτλο του ποιήματος του T.S.Eliot, δεν είναι ένα ποίημα για να το διαβάσεις απλώς, απαιτεί να το μελετήσεις. Για να παρακολουθήσεις τους συμβολισμούς και τις αναφορές στην πρότερη  λογοτεχνική παράδοση- αυτούσιοι στίχοι και έμμεσες αναφορές στα έργα του Σαίξπηρ, του Μπωντλέρ, του Μίλτον, του Τσώσερ, σε εκκλησιαστικά κείμενα, στην ελληνική και αγγλική μεσαιωνική μυθολογία- πρέπει να ανατρέχεις όχι μόνο στις επεξηγηματικές σημειώσεις του ίδιου του Έλιοτ στο τέλος του ποιήματος αλλά και στους σχολιασμούς του μεταφραστή ή και ακόμη σε αναλύσεις του ποιήματος.

Το δυσοίωνο πνεύμα που διατρέχει όλο το ποίημα ξεκινάει από την αρχική αφιέρωση στον Έζρα Πάουντ με στίχους από το Σατυρικόν του Πετρώνιου  «... Σίβυλλα τί θέλεις:»... «αποθανείν θέλω» απαντά η Σίβυλλα κρεμασμένη μέσα σε ένα κλουβί και καταδικασμένη σε ατέρμονο μαρασμό των γηρατειών, αφού ζήτησε απο τον Απόλλωνα αιώνια ζωή, ξεχνώντας να ζητήσει και  το δώρο της αιώνιας νιότης.

Οι πρώτοι στίχοι της 'Έρημης Χώρας" μιλάνε για την αναγέννηση της ζωής την άνοιξη, παραπέμποντας στους πρώτους στίχους  του έργου «Οι Θρύλοι του Καντέρμπουρι» του Geoffrey Chaucer, που περιγράφουν τις ευωδιαστές βροχούλες του Απρίλη που διώχνουν την ξηρασία του Μάρτη. Αυτή  η ανάλαφρη και αισιόδοξη περιγραφή του Απρίλη μετατρέπεται στην πέννα του Έλιοτ σε έναν Απρίλη που είναι ο πιο σκληρός απ ’όλους τους μήνες:

April is the cruellest month, breeding

Lilacs out of the dead land, mixing

Memory and desire, stirring

Dull roots with spring rain.

Winter kept us warm, covering

Earth in forgetful snow, feeding

A little life with dried tubers.

Ή κατά την μετάφραση του Σεφέρη (εκδόσεις Ικαρος, οριστική έκδοση 1973)

Ὁ Ἀπρίλης εἶναι ὁ μήνας ὁ σκληρός, γεννώντας,

Μές ἀπ’ τὴν πεθαμένη γῆ τὶς πασχαλιές,σμίγοντας,

Θύμηση κι ἐπιθυμία, ταράζοντας,

Μὲ τὴ βροχὴ τῆς ἄνοιξης ρίζες ὀκνές.

Ὁ χειμώνας μᾶς ζέσταινε, σκεπὰζοντας

Τὴ γῆ μὲ τὸ χιόνι τῆς λησμονιᾶς, θρέφοντας

Λίγη ζωὴ μ’ἀπόξερους βολβούς.

Οι στίχοι αυτοί όπως και όλο το, 434 στίχων, ποίημα έχουν αποτελέσει αντικείμενο πολλών σχολιασμών και ερμηνειών από μελετητές του έργου του Έλιοτ και του μοντερνισμού γενικότερα. Ωστόσο ο κάθε αναγνώστης ξεχωρίζει  κάποιους στίχους ενός ποιήματος ή κάποιες φράσεις ενός διηγήματος ή μυθιστορήματος, που θεωρεί ότι ανταποκρίνονται στην δική του κατάσταση ή τις δικές του σκέψεις, και τους αποδίδει ένα νόημα και μια ερμηνεία τελείως προσωπική. Αλλωστε, άπαξ και δημοσιευτεί, ένα λογοτεχνικό έργο δεν ανήκει πια στον δημιουργό του, αλλά στο κοινό του.

Ξεχωρίζω τους παραπάνω στίχους, όχι μόνο για την φόρμα και την μουσικότητα που έχουν στο πρωτότυπο. Το νόημα τους προκύπτει, για μένα, από την αντιπαράθεση χειμώνα και άνοιξης. Οι στίχοι για τον χειμώνα αποπνέουν μια τρυφερότητα και μια νοσταλγία, για την  προστασία που μας πρόσφερε. Τον τόνο αυτό αποδίδει και η σχετική, εξαιρετική, απαγγελία του Τζέρεμυ Αίρονς .

Ο χειμώνας μας κράταγε ζεστούς, ασφαλείς και αδρανείς, κουρνιασμένους μέσα στο σπίτι λησμονώντας τις επιθυμίες που αναστατώνουν την ηρεμία μας. Μας παρείχε την δικαιολογία να είμαστε ικανοποιημένοι με «λίγη ζωή», με ελάσσονες απαιτήσεις. Όμως ο Απρίλης είναι σκληρός γιατί μας ξυπνάει βάναυσα από την γλυκειά προστατευτική  νάρκη του χειμώνα. Η βλάστηση της φύσης γύρω μας, η ανάλαφρη ατμόσφαιρα, οι ανοιξιάτικες βροχούλες, οι μυρωδιές των λουλουδιών τα δειλινά, όλα μας αναστατώνουν με αναμνήσεις και επιθυμίες, μας καλούν για «περισσότερη ζωή», για δράση, για αισθήματα και αισθήσεις.  Προκλήσεις που δέχεσαι με τόσο περισσότερο ενθουσιασμό όσο πιο νέος είσαι. Με προσμονή για το καινούργιο που θα φέρει αυτή η άνοιξη και αυτό το καλοκαίρι. Μεγαλώνοντας, μπορεί και να ξεβολεύεσαι και να προτιμούσες τον μαλθακό και ήρεμο χειμώνα απο τον σκληρό και απαιτητικό Απρίλη. 

  Κείμενο: Μερόπη Σανοπούλου

Σ.Σ Οι φωτογραφίες είναι από εδώ και εδώ