Ταξίδι είναι η ζωή μας,

Στη Νύχτα, στο Χειμώνα,

Γυρεύουμε το διάβα μας,

Στον άναστρο λειμώνα.

Έτσι ξεκινάει το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας -ça a débuté comme ça -  που λέει και ο Λούι Φερντινάν Σελίν,  και αποτελεί την προκλητική εναρκτήρια φράση του, που  προκάλεσε αντιδράσεις κατά την έκδοσή του (1932) πως ήταν δυνατόν ένα τόσο σοβαρό μυθιστόρημα να ξεκινά με μια προφορική φράση.  

Τι είναι το Ταξίδι; «Έρχεται μια στιγμή που’σαι ολομόναχος, όταν φτάνεις στην άκρη όλων όσων μπορούν να συμβούν. Είναι η άκρη του κόσμου», παραδέχεται ο πρωταγωνιστής Φερντινάν Μπαρνταμού. Αυτός θα ακολουθήσει  το ταξίδι του περιπλανώμενος στο θάνατο, όχι τον βιολογικό θάνατο, αλλά τον θάνατο του Σελίν, αυτόν της αλλοτρίωσης του ανθρώπου και της φθοράς της ψυχής του μέχρι να φτάσει στο τέλος. Από τα  χαρακώματα του μάταιου και παράλογου Α’ Παγκοσμίου πολέμου, στα  γαλλικά ψυχιατρεία,  στις  φυτείες  και τη ζούγκλα της αποικιοκρατούμενης Αφρικής, στη χαώδη απρόσωπη καπιταλιστική Νέα Υόρκη, στους καπνούς των εργοστασίων  του Ντιτρόιτ, στα κοινωνικά ιατρεία των παριζιάνικων περιχώρων ως γιατρός, δε θα καταφέρει να βρει ποτέ τη θέση του και θα συνεχίζει να βαδίζει πάντοτε στα σκοτεινά του δικού του ερέβους.

Ακούγεται τρομερό πραγματικά, υπάρχουν όμως δύο αστερίσκοι για να δυσκολέψουν τις καταστάσεις.

*Ο Σελίν ήταν βαθύτατα αντισημιτιστής, αργότερα θα εκδώσει έργα κατά των Εβραίων, που είναι μέχρι και σήμερα απαγορευμένα στη Γαλλία και θα εξοριστεί μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο για τα φρονήματά του.

*Το μυθιστόρημα αυτό είχε και έχει άπειρες, άπειρες ερμηνείες , τελείως  διαφορετικές και αντικρουόμενες μεταξύ τους. Κατά την έκδοσή του, χαρακτηρίστηκε ως κομμουνιστικό, ο Σαρτρ ήταν ενθουσιασμένος με αυτό το έργο, ο δε Στάλιν ενέκρινε την έκδοσή του στη Σοβιετική Ένωση ως το απόλυτα προλεταριακό βιβλίο. Ακολούθησαν άλλοι χαρακτηρισμοί, ακροδεξιό, άθεο, αναρχικό, υπερρεαλιστικό, ρεαλιστικό, χριστιανικό, μυστικιστικό…. Και άλλα, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε πραγματικά. Ίσως όλοι να προσπάθησαν  να κατατάξουν τον Σελίν στο δικό τους κουτάκι χωρίς να τον αποδεχτούν ως οντότητα.

Πριν του βάλουμε όμως και εμείς την ταμπέλα του αντισημιτιστή και τον απορρίψουμε ας ακούσουμε την ιστορία του Μπαρνταμού (που ελάχιστα απέχει από τη βιογραφία του συγγραφέα) και ας σχολιάσουμε.

ΕΙΡΗΝΙΣΤΗΣ: από τις πρώτες κιόλας  σελίδες ο Σελίν περιγράφει τη φρίκη του πολέμου, το αίσθημα επιβίωσης κορυφώνεται και η δολοφονία του συνανθρώπου του στο όνομα της πατρίδας και της νίκης φαντάζει αποτρόπαια και χυδαία.  «Ήμουνα τώρα παγιδευμένος σ’ αυτή τη μαζική φυγή, προς τον ομαδικό φόνο, προς τη φωτιά… Ερχόταν από τα έγκατα κι ήταν πια έδω.»

ΤΑΞΙΚΑ ΔΙΚΑΙΟΣ : ο Σελίν δεν πλανάται για την κοινωνική αδικία του υφιστάμενου κόσμου, από τον πόλεμο -αναφέροντας πολιτικούς και στρατηγούς να διατάζουν – στη Νέα Υόρκη που οι κουστουμαρισμένοι υπάλληλοι δεν περπατούν ποτέ από τον ίδιο δρόμο με τους εργάτες , στην Αφρικανική ζούγκλα που οι έμποροι εκμεταλλεύονται τους ιθαγενείς , και  σε οποιαδήποτε άλλη συνθήκη υπάρχει πάντα μια ταξική διαφοροποίηση που οδηγεί σε εξαθλίωση του αδύναμου.

ΕΞΟΝΥΧΙΣΤΙΚΑ ΙΣΟΠΕΔΩΤΙΚΟΣ: η απογοήτευσή του από τον κόσμο διαφαίνεται καθαρά, οι χαρακτήρες αναλύονται στο έπακρον χωρίς καμία δικαιολογία και κανένα ελαφρυντικό. Δεν συγχωρεί κανέναν, παρουσιάζει τα  ποταπά κίνητρα κάθε συμπεριφοράς, και δείχνει την έλλειψη ανθρωπισμού στο μεγαλύτερο μέρος  της κοινωνίας (ελάχιστοι χαρακτήρες παρουσιάζονται με ιδανικά, αξίες, αγάπη και αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπό τους).

ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ: Ναι! Ο Σελίν απογοητεύεται από τους ανθρώπους, χάνει κάθε πίστη του για ατομική βελτίωση.

TO THE POINT: η γλώσσα και το ύφος του είναι πραγματικά αφοπλιστικά, δεν πρόκειται για μια επιτηδευμένη χρήση της αργκό για να εντυπωσιάσει, όπως έκαναν πολλοί μετέπειτα αυτού, μιλάει αληθινά με ένα μείγμα ακαδημαϊσμού, λαϊκισμού και λυρισμού.

ΒΙΑΙΟΣ: η βιαιότητα και η ωμότητα των χαρακτήρων του και των πράξεων τους, νομίζω αντανακλά τον μέσο άνθρωπο της εποχής, αλλοτριωμένο από ιδανικά, μαγνητισμένο από το χρήμα και την ατομική ηδονή.

ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΣ: δε μπορώ να το δικαιολογήσω, ούτε να σας το εξηγήσω πραγματικά, ίσως απλά να φταίει ο λυρικός και βίαιος λόγος του ή ίσως διαβάζοντας  το Ταξίδι ένιωσα μια κρυμμένη θλίψη και μια χαμένη φαντασίωση για το πως θα μπορούσε να είναι ο άνθρωπος.

Κάπου διάβασα ένα κατηγορηματικό άρθρο κατά του Σελίν, που αποδοκιμάζει τους θαυμαστές του ως αρνητές του Ολοκαυτώματος και της συμφοράς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ας μην θαυμάσουμε τον Σελίν – τα έργα ενός ατόμου δεν θα πρέπει ποτέ να ανεξαρτητοποιούνται των πεποιθήσεων του, στο όνομα οποιαδήποτε τέχνης και επιστήμης- αλλά ας  τον διαβάσουμε και ας πούμε το Ταξίδι ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΝ και αναμφισβήτητα ΣΥΓΧΡΟΝΟ.

 Γιατί το ταξίδι είναι το ταξίδι του αλλοτριωμένου ανθρώπου και αυτός ο άνθρωπος είναι ο σημερινός.

Κείμενο: Αργυρώ Κωνσταντοπούλου