«Ο ήλιος δεν είχε ακόμα ανατείλει. Δεν ξεχώριζαν θάλασσα κι ουρανός, μόνο που η θάλασσα ήταν ελαφρά ρυτιδωμένη σαν πανί ζαρωμένο». Έτσι ξεκινάνε τα «Κύματα», ένα μυθιστόρημα γραμμένο από τη Βιρτζίνια Γούλφ το 1931.

Πρόκειται για την περιγραφή της ζωής έξι φίλων (ίσως και εφτά – θα το αναλύσω παρακάτω), από την παιδική τους ηλικία μέχρι και λίγο πριν το κατώφλι του θανάτου τους. Το story της φιλίας έξι ατόμων που μεγαλώνουν και ζουν στην αγγλική επαρχία και το Λονδίνο, πιθανότατα να φαντάζει απλό και συνηθισμένο. Αν όμως σας έλεγα ότι δεν υπάρχουν διάλογοι;

Ο αναγνώστης του βιβλίου της Virginia Woolf παρασύρεται στην τρικυμία των σκέψεων των πρωταγωνιστών και μέσα από αυτές εισχωρεί στον ξεχωριστό κόσμο του καθενός και στον τρόπο με τον οποίο ο καθένας βλέπει τους υπόλοιπους. Έξι άτομα, περιγραφόμενα από έξι διαφορετικά πρίσματα! Σκεφτείτε πόσοι διαφορετικοί χαρακτήρες αναδεικνύονται!, ή ίσως και μόνο ένας, «όταν συναντώ έναν άγνωστο, και προσπαθώ να του διηγηθώ εδώ, σ ’αυτό το τραπέζι, αυτό που ονομάζω “ζωή μου”, δεν ξέρω στ’ αλήθεια ποιος είμαι- η Τζίννυ, η Σούζαν, ο Νέβιλ, η Ρόντα ή ο Λούις, δεν ξέρω πώς να ξεχωρίσω τη ζωή μου απ’ τη δική τους ζωή.».

Σε αυτόν τον καταιγισμό σκέψεων των πρωταγωνιστών σημείο αναφοράς αποτελεί ο Πάρσιφαλ, ο έβδομος ριψοκίνδυνος φίλος που ταξιδεύει στην Ινδία, κάπου στα μέσα του βιβλίου μαθαίνουμε πως είναι νεκρός (συγγνώμη για το spoil), και όμως ο θάνατός του δεν προκαλεί κάποια αισθητή διαφορά στο μυαλό των υπολοίπων και το δικό μας. Πόσο όμορφο, ο θάνατος να μην σκοτώνει πλήρως το ίδιο το άτομο, καθώς υπάρχει στις σκέψεις των φίλων του.

Το έργο δεν εντάσσεται ακριβώς στην πεζογραφία, η Γούλφ καταρρίπτει τις κλασικές πεζογραφικές τεχνικές και καινοτομεί. Το κείμενο είναι απλό και ταυτόχρονα τρομερά λυρικό. Κατά την ανάγνωσή του ένιωσα πως πρόκειται για ένα τεράστιο ποίημα, χωρίς όμως να έχει κάτι το ασυνάρτητο και δυσνόητο, η μία σκέψη ακολουθεί την άλλη με πλήρη συναισθηματική αλληλουχία και λογική. Επιπλέον μεταξύ των διαφορετικών σταδίων της ζωής των έξι (ή εφτά) φίλων, γίνονται παρεμβολές με την περιγραφή ενός φυσικού τοπίου. Ο αναγνώστης παρακολουθεί ένα μαγευτικό σκηνικό από την ανατολή του ηλίου μέχρι τη δύση, με τα κύματα να είναι άλλοτε γαλήνια και άλλοτε να χτυπούν βίαια την ακτή, μια υπέροχη αλληγορία για τη ζωή.

Και το θέμα του βιβλίου;

Με βεβαιότητα θα πω πως είναι εφ’όλης της ύλης. Η Γούλφ περιπλανείται από τα μονοπάτια του σχολείου, στο ρόλο της οικογένειας, της κοινωνίας και της θρησκείας. Αποκρυσταλλώνει την πολυτάραχη εφηβεία, τη δύναμη της φιλίας, προσεγγίζει με θάρρος τις αντιξοότητες της μέσης ηλικίας και τη φθαρτότητα που φέρει  ο χρόνος. Σχολιάζει  τα κοινωνικά πρέπει, το γάμο,  τον αστικό τρόπο ζωής, τη θέση της γυναίκας και των παιδιών. Κριτικάρει το δυτικό πολιτισμό,  την παθητικότητα, και τη ράθυμη ρουτίνα του σύγχρονου ανθρώπου. Αναρωτιέται για τη παραμέληση του φυσικού, για την κυριαρχία της λογικής έναντι των συναισθημάτων. Υμνεί τον παθιασμένο και αγνό έρωτα, αμφισβητεί την έννοια του φύλου και της σεξουαλικότητας. Προσεγγίζει την έννοια της τέχνης, της ποίησης, το ρόλο του καλλιτέχνη και τη δύναμη της επιρροής τού κοινωνικού συνόλου. Μιλά για την απώλεια, για το θάνατο και τον πόλεμο. Μέσα σ ‘αυτόν το λαβύρινθο των ιδεών καταλήγει σε έναν απολογισμό της ζωής και ετοιμάζει τον άνθρωπο για το μοναχικό δρόμο του θανάτου.

Και όλα αυτά το 1931. Πίσω από μία τέτοια θεματολογία και προσέγγιση της ζωής κρύβεται ένας άνθρωπος ευαίσθητος και πρωτοποριακός ακόμα και τον 21ο αιώνα.

«ΤΑ ΚΥΜΑΤΑ ΕΣΠΑΓΑΝ ΣΤΗΝ ΑΜΜΟΥΔΙΑ», γράφει συχνά η Γούλφ. Τα δικά της κύματα πάντως έσπασαν κάθε συγγραφική νόρμα. Είναι αδιανόητο να χαρακτηριστεί ένα τέτοιο έργο ως κλασικό (ούτε και η ίδια θα το ήθελε καθώς προσπάθησε να γράψει κάτι διαφορετικό – και το κατάφερε!), το εγχείρημα της ήταν να συνδυάσει τη πεζογραφία και τη ποίηση. Ίσως «τα Κύματα» να είναι απλώς λογοτεχνία.

Σημείωση: Μια συμβουλή που θα ήθελα να σας δώσω, είναι πως άμα βρεθείτε μπροστά από αυτό το βιβλίο, σε ένα σπίτι, ή σε ένα βιβλιοπωλείο, ή σε μια βιβλιοθήκη, ανοίξτε μια τυχαία σελίδα, αρχίστε να διαβάζετε και με βεβαιότητα πιστεύω πως θα σας παρασύρει.

 *Τα αποσπάσματα πάρθηκαν από The Waves (Τα κύματα). Μτφ. Άρης Μπερλής. Αθήνα: Εκδόσεις Ύψιλον, 1994

  Κείμενο: Αργυρώ Κωνσταντοπούλου

Πρώτη δημοσίευση: www.peopleandideas.gr