Διαβάζοντας πάλι Σαραμάγκου και συγκεκριμένα το «Περί τυφλότητος» (Blindness στο αγγλικό αντίτυπο που έχω στα χέρια μου), έκανα κάποιες σκέψεις περί αθεΐας και περί θρησκευτικής πίστης. 

Ο Πορτογάλος συγγραφέας ήταν άθεος και αυτό δικαιολογεί εκείνο το σημείο του βιβλίου όπου γράφει για τον θάνατο.

Φοβόμαστε τόσο πολύ την ιδέα ότι πρέπει να πεθάνουμε, είπε η γυναίκα του γιατρού, ώστε προσπαθούμε πάντα να βρούμε ελαφρυντικά για τους νεκρούς, σαν να ζητάμε εκ των προτέρων να μας δικαιολογήσουν κι εμάς όταν θα έχουμε πεθάνει.

Η φράση «ο αποθανών δεδικαίωται» στα ελληνικά, εκφράζει ακριβώς τον σεβασμό προς τους νεκρούς, τoν οποίo ο Σαραμάγκου δείχνει ν’αμφισβητεί. Είναι ανθρώπινο να σκέφτεται κανείς πως όλοι οι θνητοί δεν υπήρξαν υπόδειγμα καλωσύνης ή τιμιότητας στην διάρκεια του βίου τους, οπότε ίσως είναι υποκριτικό να καλύπτουμε τα σφάλματά τους όταν έχουν πεθάνει.

Το βιβλίο είναι μια εφιαλτική αλληγορία που μας μεταφέρει κατά κάποιο τρόπο στην Κόλαση, μας κάνει να σκεφτούμε πώς θα ήταν ίσως ο Μεσαίωνας, μας θυμίζει έντονα και την πρόσφατη επιδρομή του κορωνοϊού.

Αλλά επιστρέφω στις αρχικές σκέψεις μου. Η πίστη, κατά τη γνώμη μου, -και φυσικά δεν λέω τίποτα πρωτότυπο- συνδέεται με τον πόνο και τα βάσανα της αρρώστιας και με τον θάνατο. Με το φθαρτό, θνητό μας σώμα. Αν οι άνθρωποι ήμασταν αθάνατοι, ίσως να μην είχαμε ανάγκη τον Θεό. Αναρωτιέται κανείς αν μόνο οι φτωχοί και οι άρρωστοι, σωματικά και ψυχικά, έχουν ανάγκη τον Θεό. Αλλά ακόμα και αυτοί που αψηφούν τον θάνατο και δεν τους απασχολεί πότε και πώς θα έρθει το τέλος τους, ακόμα και αυτοί που με μεγάλο ζήλο αγωνίζονται ν’αποδείξουν ότι Θεός δεν υπάρχει (βλ. Χώκινγκ και Ντώκινς) μάλλον πιστεύουν σε κάποιον θεό. Για άλλους θεός μπορεί να είναι η επιστήμη. Για μερικούς είναι το κόμμα τους που με φανατισμό και τυφλή πίστη το ακολουθούν, για άλλους μια ποδοσφαιρική ομάδα (υπάρχουν συνθήματα που λένε «η ΑΕΚ είναι θρησκεία» λ.χ.), για άλλους ο καταναλωτισμός, η ευδαιμονία, το χρήμα, το να περνάνε καλά και όσο το δυνατόν πιο ανάλαφρα, ανώδυνα και χωρίς πολλές σκέψεις, για άλλους θεός είναι ο ίδιος ο εαυτός τους τον οποίον λατρεύουν ναρκισσιστικά, με εγωπάθεια νοσηρή και ακατανόητη πολλές φορές, άλλοι υπερασπίζονται την αθεϊα τους περίπου σαν δόγμα ή θρησκεία, άλλοι έχουν κάποια αίρεση που τους απορροφά και άλλοι αφήνονται σε επιδερμικές «Νew Age» φιλοσοφίες και θεωρίες.

Υπάρχουν και κάποιοι, μάλλον αξιολύπητοι, που ονειρεύονται να νικήσουν τον θάνατο και να μείνουν για πάντα νέοι ή τέλος πάντων ζωντανοί μουμιοποιημένοι. Η επιστήμη τους σιγοντάρει με αισθητικές επεμβάσεις και έρευνες για παράταση της ζωής. Για όλους αυτούς η πάση θυσία μετάθεση του τέλους, η αποφυγή του αποχωρισμού από τα εγκόσμια, είναι η δική τους θρησκεία.

Μα τι θρησκείες είναι αυτές, θα πείτε, και τι θεοί; Άψυχοι, σαν τα τοτέμ των παγανιστών. Σωστά. Όμως υπάρχουν και σύγχρονοι ειδωλολάτρες.

Η πίστη στον θεό ή στο κόμμα ή στην ποδοσφαιρική ομάδα, όπως και η επιμονή στην αθεΐα είναι πράγματα που συνήθως μαθαίνουμε μέσα στο σπίτι μας. Πολλές φορές βλέπουμε παιδιά να πηγαίνουν στο άλλο άκρο από αυτό που ήταν οι γονείς τους από αντίδραση προς εκείνους. Άλλοι παλεύουν μια ζωή να βρουν τον θεό τους.

Όμως η έκφραση «δεν έχεις τον Θεό σου» μάλλον δεν ισχύει. Όλοι κάπου προσκολλώνται, όλοι έχουν ανάγκη από ένα σημείο αναφοράς. Παρατηρώντας τους ανθρώπους γύρω μου, δυσκολεύομαι να βρω έναν πραγματικά άθεο. Αλλά ίσως κι αν τον έβλεπα, δεν θα ήξερα να τον αναγνωρίσω.

«Τον Θεό δεν τον είδαμε, με τον νου μας τον φτιάξαμε», λένε οι Τούρκοι. Ανάλογος με το πόσα χωράει ο νους του καθενός, ανάλογος με το βάθος της ψυχής του, είναι λοιπόν ο Θεός μας; Εμείς οι Έλληνες ελπίζουμε συχνά «να δούμε Θεού πρόσωπο», το καλό του πρόσωπο, εννοείται, το ευνοϊκό προς τον άνθρωπο.

Ένας γνωστός μου θέλει να θέσει σ’όσους δηλώνουν άθεοι το ερώτημα «αν δεν πιστεύεις στον Θεό, τι σκέφτεσαι να κάνεις όταν πεθάνεις;» κι εγώ η ίδια έχω πολλές φορές σκεφτεί από ποιόν άραγε ζητούν οι άθεοι να τους βοηθήσει όταν βρίσκονται σε στιγμές «θλίψεως, οργής, κινδύνου και ανάγκης»; Από τον Δαρβίνο;

Είναι ερωτήματα που με απασχολούν, αγαπητοί αναγνώστες, και δεν έχω πάντα την απάντηση αν και τα χριστιανικά διδάγματα της Καινής Διαθήκης μου λύνουν πολλές απορίες ηθικής φύσεως.

Αυτά τα ολίγα και απλοϊκά με αφορμή την ανάγνωση ενός ενδιαφέροντος βιβλίου.

Κείμενο: Λητώ Σεϊζάνη

Πρώτη δημοσίευση: www.peopleandideas.gr