Λογοτεχνία, χιούμορ, φιλοσοφία: μερικά αποσπάσματα από το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ

«Ο άνθρωπος είναι το πλάσμα εκείνο που δεν μπορεί να βγει από τον εαυτό του, που γνωρίζει τους άλλους μόνο μέσω του εαυτού του, και ψεύδεται αν ισχυριστεί το αντίθετο.»

«Μόνο μέσω της τέχνης μπορούμε να βγούμε απ'τον εαυτό μας, να μάθουμε τι βλέπει κάποιος άλλος κοιτώντας αυτό το σύμπαν που δεν είναι ίδιο με το δικό μας κι έχει τοπία που αλλοιώς θα παρέμεναν άγνωστα για μας σαν αυτά της σελήνης."

«Έτσι αλλάζει η όψη των πραγμάτων σ'αυτό τον κόσμο, έτσι μετατοπίζεται το κέντρο των αυτοκρατοριών και το κτηματολόγιο των περιουσιών, και ο χάρτης των κτημάτων, όλα όσα έμοιαζαν οριστικά, μετασχηματίζονται διαρκώς και τα μάτια ενός ανθρώπου που έχει ζήσει πολλά χρόνια μπορούν να δουν τις πιο απόλυτες αλλαγές εκεί όπου πίστευε ότι κάτι τέτοιο ήταν εντελώς αδύνατον να συμβεί.»

«Αν με ρωτήσετε ποιο είναι το ωραιότερο μυθιστόρημα που ξέρω, θα ερχόμουν σίγουρα σε αμηχανία πριν σας απαντήσω. Ίσως να έδινα την πρώτη θέση στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκη».

«Κάθε στιγμή παλεύουμε για να δώσουμε σχήμα στη ζωή μας, αλλά παρά τη θέλησή μας, αντιγράφουμε σαν από ένα σχέδιο, τα χαρακτηριστικά του ατόμου που είμαστε και όχι του ατόμου που θα θέλαμε να είμαστε.»

«Η ευτυχία είναι υγεία για το σώμα αλλά η θλίψη αναπτύσσει τις πνευματικές μας δυνάμεις.»

«Η αλήθεια είναι ο πιο άξιος εχθρός. Επιτίθεται σ'εκείνα τα σημεία της καρδιάς μας που δεν την περιμένουμε καθόλου, εκεί που δεν έχουμε προετοιμάσει καμμία άμυνα.»

«...βρίσκουμε τα πάντα μέσα στη μνήμη μας. Είναι κάπως σαν φαρμακείο, σαν εργαστήριο χημείας όπου μπορούμε τυχαία να κατέβασουμε απ’το ράφι ένα φάρμακο ηρεμιστικό ή ένα επικίνδυνο δηλητήριο.»

«Αλλά ακόμα κι όταν έχουν εξ ίσου καλή μνήμη, δυο άνθρωποι δεν θυμούνται τα ίδια πράγματα. Ο ένας μπορεί να έδωσε ελάχιστη σημασία σε κάποιο γεγονός για το οποίο ο δεύτερος διατηρεί πολλές τύψεις και, από την άλλη, πιάνει στον αέρα σαν σημάδι κατανόησης, σαν κάτι χαρακτηριστικό, μια λέξη που ξεφεύγει απ'το στόμα του άλλου χωρίς κάν ο ίδιος να την έχει σκεφτεί.»

«Κάθε πλάσμα που αγαπάμε, έστω και λίγο, κάθε πλάσμα είναι για μας σαν τον Ιανό, μας παρουσιάζει το πρόσωπο που μας αρέσει αν μας εγκαταλείψει, και το άσχημό του πρόσωπο αν ξέρουμε ότι το έχουμε μονίμως στην διάθεσή μας.»

«Από τότε που ανακαλύφθηκαν οι σιδηρόδρομοι, η ανάγκη να μην χάσουμε το τραίνο μας έμαθε να μετράμε τα λεπτά, ενώ την εποχή των αρχαίων Ρωμαίων, για τους οποίους η αστρονομία δεν ήταν τόσο σημαντική αλλά ζούσαν επίσης μέσα σε λιγότερη βιασύνη, η αίσθηση όχι των λεπτών αλλά και των ωρών ακόμα, μόλις που υπήρχε.»

«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δοξάζει τον Θεό περισσότερο ο άθεος που τον αρνείται, διότι βρίσκει την δημιουργία τόσο τέλεια ώστε να θεωρεί ότι δεν μπορεί να έχει φτιαχτεί από έναν δημιουργό.»

«Είναι μια δύναμη που διαθέτει η ζήλεια, το να μας αποκαλύπτει πόσο η πραγματικότητα των εξωτερικών γεγονότων και τα αισθήματα της ψυχής είναι πράγματα άγνωστα, ανοιχτά σε πάμπολλες εικασίες.»

«Υπάρχουν αρρώστιες από τις οποίες δεν πρέπει να προσπαθούμε να γιατρευτούμε γιατί αυτές μας προστατεύουν από άλλες, χειρότερες».

«Τα πλάσματα που έχουν παίξει μεγάλο ρόλο στη ζωή μας, σπανίως χάνονται αιφνιδίως και οριστικά. Εμφανίζονται ξανά κάποιες στιγμές (τόσο που ορισμένοι πιστεύουν ότι θα αναζωπυρωθεί ο έρωτας) πριν να εξαφανιστούν για πάντα.»

«Ο έρωτας μέσα στην οδυνηρή αγωνία όπως και μέσα στην ευτυχισμένη επιθυμία, σημαίνει απαίτηση του όλου. Γεννιέται και επιβιώνει μόνο όταν υπάρχει ακόμα ένα τμήμα που πρέπει να κατακτήσει. Αγαπάμε ό,τι δεν έχουμε καταφέρει να κάνουμε ολόκληρο δικό μας.»

«Οι γυναίκες ονομάζουν ευγένεια το να θυμάσαι την ομορφιά τους όπως οι καλλιτέχνες το να θυμάσαι τα έργα τους.»

Στο τελευταίο βιβλίο του έργου «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», ο Προυστ κάνει κάποιες παρατηρήσεις για το γήρας. Σε κάποιο σημείο ο αφηγητής ρωτάει κάποιον γνωστό του που έχει καιρό να τον δει, πώς είναι η μητέρα του. 

"Είναι πάντα αξιοθαύμαστη", μου είπε εκείνος χρησιμοποιώντας ένα επίθετο που -σε αντίθεση με τις φυλές που φέρονται ανηλεώς προς τους ηλικιωμένους συγγενείς τους- σε ορισμένες οικογένειες χρησιμοποιείται για γέρους και γριές που οι πιο βασικές ιδιότητες, π.χ. της ακοής ή του να μπορεί να πηγαίνει κανείς με τα πόδια στην εκκλησία και να αντέχει με αναισθησία το πένθος, χαράζονται στα μάτια των παιδιών τους σαν εκπληκτική ηθική ομορφιά.»

Μιλώντας για έναν άλλοτε κραταιό αριστοκράτη με επιτυχίες στο γυναικείο φύλο:

«...τα γηρατειά, που είναι η πλέον άθλια κατάσταση για τους άντρες και που τους κατακρημνίζει από την κορυφή τους όπως τους βασιλιάδες των ελληνικών τραγωδιών, τα γηρατειά, τον ανάγκαζαν να κάνει στάσεις στον Γολγοθά, στον οποίο έχει εξελιχθεί η ζωή κάθε τέτοιου αδύναμου απειλούμενου όντος, να σκουπίσει το μέτωπό του που στάζει, να ψηλαφήσει, να αναζητήσει με τα μάτια ένα σκαλοπάτι που του έχει ξεφύγει, γιατί χρειάζεται στήριγμα στα ανασφαλή του βήματα, στα θολά του μάτια, κι όλ'αυτά του έδιναν άθελά του, την όψη κάποιου που παρακαλάει ντροπαλά και διακριτικά τους άλλους, τα γηρατειά τον είχαν κάνει κάτι περισσότερο από σπουδαίο, τον είχαν κάνει ικέτη.»

Μιλώντας για έναν υπηρέτη που μεγαλώνοντας δεν είχε ασπρίσει, γράφει:

«Αλλά αυτό δεν τον έκανε να μη δείχνει γέρος. Ένοιωθες απλώς ότι υπάρχουν και στους ανθρώπους όπως και στο φυτικό βασίλειο, τα μούσκλα, οι λειχήνες και πολλά άλλα είδη που δεν αλλάζουν όταν πλησιάζει ο χειμώνας.»

Για την πρώτη γνωριμία με τον φίλο του αφηγητή, Robert St Loup:

«…βλέποντάς τον για πρώτη φορά, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι μια ευφυία συγγενική προς τη δική μου γινόταν να έχει τέτοιο περίβλημα εξωτερικής κομψότητας στα ρούχα και στη συμπεριφορά. Κάτω από το φτέρωμά του τον είχα θεωρήσει εκπρόσωπο άλλου ζωικού είδους.»

Μετάφραση αποσπασμάτων: Λητώ Σεϊζάνη