Αν με ρωτούσαν ποιο βιβλίο θεωρώ σπουδαιότερο θα αδυνατούσα να επιλέξω μόνο ένα. Ξεχωρίζω όμως το εμβληματικό κείμενο από τον Εκκλησιαστή που αποδίδεται στον βασιλιά Σολομώντα και είναι πολλοί οι λόγοι για αυτήν την επιλογή μου.
Είναι γεγονός, έχω πολλά αγαπημένα μου βιβλία. Τόσα χρόνια που είμαι βυθισμένη μέσα στη δίνη της μαγείας τους, πολλά έχω διαβάσει. Άλλα έχω ξεχωρίσει περισσότερο, άλλα λιγότερο. Είναι τόσα πολλά τα σημαντικά βιβλία που έδωσαν πνευματικό βήμα στην ανθρωπότητα και προήγαγαν την πρόοδο, την ηθική αναδιαμόρφωση και τη φιλοσοφική διεύρυνση του ανθρώπου.
Όμως, ένα κείμενο θεωρώ το σημαντικότερο που έχει γραφτεί ποτέ, όχι βιβλίο. Ένα είναι το κείμενο που για εμένα συμπυκνώνει με τρόπο λιτό όλη την ανθρώπινη σοφία, όλη τη γνώση και την αλήθεια περί Ζωής. Ένα κείμενο λέει τα πάντα, αναφέρει τα πάντα, κλείνει μέσα του τα πάντα. Τη ρευστότητα της Ζωής, την αλλαγή, την ποικιλία της ίδιας.
Είναι το κείμενο «Χρόνος υπάρχει για τα πάντα» που βρίσκεται στο τρίτο κεφάλαιο του Εκκλησιαστή, ποιητικό –διδακτικό βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, στους στίχους 1-8. Η παράδοση αποδίδει τη συγγραφή του βιβλίου στον βασιλιά Σολομώντα, ο οποίος ήταν ξακουστός για τη σοφία του. Οι περισσότερες μελέτες έχουν καταλήξει πως η ημερομηνία συγγραφής του βιβλίου υπολογίζεται γύρω στο 300 π.Χ. Θεωρείται ένα βιβλίο με αποστάγματα σοφίας και απαισιόδοξο περιεχόμενο κυρίως, καθώς διακηρύσσει τη ματαιότητα κάθε ανθρώπινης υπόθεσης και της πρόσκαιρης φύσης όλων των επίγειων πραγμάτων. Ο Σολομώντας, βεβαίως, αναφέρεται στη ματαιότητα όλων των πραγμάτων στην ανθρώπινη ζωή όταν απουσιάζει από αυτή ο Θεός, καθώς ο θάνατος ισοπεδώνει κάθε ανθρώπινη δόξα και κατάκτηση.
Μετάφραση των Εβδομήκοντα
1 Τοῖς πᾶσι χρόνος καὶ καιρὸς τῷ παντὶ πράγματι ὑπὸ τὸν οὐρανόν, |
Ερμηνευτική απόδοση Παναγιώτη Τρεμπέλα
1 Δι' ὅλα, ὅσα γίνονται εἰς τὴν γῆν, ὑπάρχει ὡρισμένη χρονικὴ περίοδος καὶ διὰ κάθε τι, ποὺ ἐκτελεῖται κάτω ἀπὸ τὸν οὐρανόν, πρέπει νὰ δοθῇ ἡ κατάλληλος εὐκαιρία. |
2 καιρὸς τοῦ τεκεῖν καὶ καιρὸς τοῦ ἀποθανεῖν, καιρὸς τοῦ φυτεῦσαι καὶ καιρὸς τοῦ ἐκτῖλαι τὸ πεφυτευμένον, |
2 Εἶναι ὡρισμένος ὁ καιρός, κατὰ τὸν ὁποῖον θὰ γίνῃ ὁ τοκετός, ὅπως ὡρισμένος εἶναι καὶ ὁ χρόνος τοῦ θανάτου. Ὡρισμένος εἶναι ὁ καιρός, κατὰ τὸν ὁποῖον ὁ γεωργὸς θὰ φυτεύσῃ, καὶ ὡρισμένος ὁ καιρός, κατὰ τὸν ὁποῖον θὰ ξερριζώσῃ τὸ φυτευμένον, διότι δὲν ἠμπορεῖ πλέον νὰ καρποφορήσῃ. |
3 καιρὸς τοῦ ἀποκτεῖναι καὶ καιρὸς τοῦ ἰάσασθαι, καιρὸς τοῦ καθελεῖν καὶ καιρὸς τοῦ οἰκοδομεῖν, |
3 Ὑπάρχει ὡρισμένος καιρὸς διὰ νὰ τιμωρήσῃ μὲ θάνατον ὁ ἄρχων, ὅπως καὶ ὡρισμένος καιρὸς νὰ ἀποτρέψῃ τὸν θάνατον καὶ νὰ χαρίσῃ τὴν ζωήν. Καιρὸς διὰ νὰ κρημνίσῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ καιρὸς διὰ νὰ οἰκοδομήσῃ. |
4 καιρὸς τοῦ κλαῦσαι καὶ καιρὸς τοῦ γελάσαι, καιρὸς τοῦ κόψασθαι καὶ καιρὸς τοῦ ὀρχήσασθαι, |
4 Ὑπάρχει ὡρισμένος καιρὸς διὰ νὰ κλαύσῃ κανεὶς καὶ ὡρισμένος καιρὸς διὰ νὰ γελάσῃ. Ὑπάρχουν περιστάσεις, κατὰ τὰς ὁποίας θὰ θρηνῇ καὶ θὰ κτυπᾷ τὴν κεφαλήν του λόγῳ πένθους, καὶ περιστάσεις κατὰ τὰς ὁποίας θὰ χορεύσῃ καὶ θὰ ἐκδηλώσῃ τὴν χαράν του. |
5 καιρὸς τοῦ βαλεῖν λίθους καὶ καιρὸς τοῦ συναγαγεῖν λίθους, καιρὸς τοῦ περιλαβεῖν καὶ καιρὸς τοῦ μακρυνθῆναι ἀπὸ περιλήψεως, |
5 Ἄλλοτε κανεὶς θὰ πετᾷ λιθάρια καὶ ἄλλοτε θὰ μαζεύῃ λιθάρια. Ἄλλοτε πάλιν θὰ ἐναγκαλίζεται καὶ ἄλλοτε θὰ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὸν ἐναγκαλισμόν. |
6 καιρὸς τοῦ ζητῆσαι καὶ καιρὸς τοῦ ἀπολέσαι, καιρὸς τοῦ φυλάξαι καὶ καιρὸς τοῦ ἐκβαλεῖν, |
6 Ὑπάρχει ἐποχή, κατὰ τὴν ὁποίαν κανεὶς θὰ φροντίσῃ διὰ νὰ εὕρῃ, καὶ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποίαν θὰ χάνῃ. Ἄλλοτε θὰ ἀποθηκεύσῃ καὶ θὰ βάλῃ κατὰ μέρος καὶ ἄλλοτε θὰ βγάλῃ ἀπὸ τὴν ἀποθήκην, θὰ ἐξοδεύσῃ. |
7 καιρὸς τοῦ ρῆξαι καὶ καιρὸς τοῦ ράψαι, καιρὸς τοῦ σιγᾶν καὶ καιρὸς τοῦ λαλεῖν, |
7 Εἶναι καιρός, κατὰ τὸν ὁποῖον θὰ σχίσῃ κανεὶς τὰ ἐνδύματά του ἢ θὰ διακόψῃ τὰς σχέσεις του, καὶ πάλιν εἶναι καιρός, ὁπότε θὰ ράψῃ τὰ ροῦχα του ἢ θὰ ἐπανασυνδέσῃ τὰς σχέσεις του. Ὑπάρχει ὁ ὡρισμένος καιρὸς τῆς σιωπῆς καὶ ὁ ὡρισμένος καιρὸς νὰ ὁμιλήσῃ. |
8 καιρὸς τοῦ φιλῆσαι καὶ καιρὸς τοῦ μισῆσαι, καιρὸς πολέμου καὶ καιρὸς εἰρήνης. |
8 Καιρός να δείξη κανείς την αγάπην του και καιρός δια να μισήση. Καιρός πολέμου και καιρός ειρήνης. |
Σχόλια –Ανάλυση
Δεν έχει σημασία πόσο «ιερό» βιβλίο θεωρεί ένας άνθρωπος την Παλαιά Διαθήκη, πόσο θεόπνευστα βρίσκει τα κείμενα και τις αφηγήσεις της. Το κείμενο για τον Χρόνο μηνύει μεγάλη σοφία, βαθιά αντίληψη περί ζωής, αποδεικνύοντας πως σε θρησκευτικά κείμενα κρύβονται και θησαυροί και σπουδαίες αφηγήσεις.
Εξίσου άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως ο Σολομώντας ήταν ένας άνθρωπος που κατείχε εξουσία και πλούτη επί γης, αλλά και σοφία που τον έκανε ξακουστό, σοφία που του δόθηκε μετά από αίτημα του ίδιου προς τον Θεό, σύμφωνα με τη Βιβλική αφήγηση.
Και όμως, ο Σολομώντας συναισθάνεται την πρόσκαιρη φύση των πραγμάτων, δεν παρασύρεται από τη δύναμη του πλούτου ή τη μέθη της εξουσίας. Αντιλαμβάνεται πως στη ρευστότητα της ζωής τίποτα δεν είναι μόνιμο, όλα μπορούν να αλλάξουν, όλα μπορούν να βιωθούν, όλα θα συμβούν.
Το κείμενο διατρανώνει την ποικιλία των ανθρώπινων εμπειριών η οποία δεν μπορεί να καταπιεστεί και να χωρέσει σε μία συγκεκριμένη συνθήκη, ένα συγκεκριμένο συναίσθημα. Ο άνθρωπος υπάρχει για το Όλον, ζει για να γευτεί κάθε συνθήκη και μέσα στην προσκαιρότητα της ζωής κρύβεται και το Παν.
Ο άνθρωπος δεν είναι μία ενιαία κατάσταση, μία δημιουργία που ζει κάτι μονοδιάστατα και δεν υπόκειται σε αλλαγή. Μέσα στην ίδια τη Ζωή κρύβεται η Αλλαγή, μέσα στην ανθρώπινη εμπειρία ελλοχεύει κάθε συναίσθημα, κάθε αρνητική ή θετική στιγμή.
Ο Σολομώντας βεβαίως δε γίνεται μοιρολάτρης, δεν εναποθέτει αυτή την Κίνηση της ζωής σε κάποια τυχαιότητα, ούτε σε κάποια μοίρα που επεμβαίνει στη βούληση του άβουλου ανθρώπου και τον καθοδηγεί. Θεωρεί πως όλα όσα διαδραματίζονται επί γης έχουν σκοπό και είναι απόφαση του Θεού ο οποίος επεμβαίνει στην ανθρώπινη ζωή και τη ρυθμίζει, προκειμένου η ίδια να οδηγηθεί στην τελειοποίησή της.
Θεωρεί πως ακόμα και το Κακό βιώνεται επειδή υπάρχει μέσα του και το Καλό εκείνη τη στιγμή, επειδή ο άνθρωπος οφείλει να βιώσει μία ποικιλομορφία ανθρώπινων βιωμάτων αλλά και θεϊκών παρεμβάσεων.
Ο Σολομώντας φεύγει από τη δική του εξωτερική συνθήκη, απομακρύνεται από την κοσμική λογική, αντιλαμβάνεται πως η ζωή αλλάζει διαρκώς. Πως δεν υπάρχει μία κατάσταση, ένα συναίσθημα, μία συνθήκη, εξοβελίζεται σε μία διάσταση πνευματικού κόσμου στον οποίο βλέπει να γειτνιάζει ο πόνος και η χαρά, το κλάμα και το χαμόγελο. Γιατί, πραγματικά, γειτνιάζουν. Μπορείς να κλάψεις και μετά να χαμογελάσεις, μπορείς να έχεις τα πάντα και να τα χάσεις όλα την επόμενη ημέρα, η κτήση και η απώλεια δεν είναι έννοιες αντίθετες: είναι έννοιες που αλληλοσυμπληρώνουν η μία την άλλη και δημιουργούν ισορροπία στην ανθρώπινη ζωή.
Χρόνος υπάρχει για τα πάντα. Πόσο απλή, πόσο σοφή κουβέντα όμως! Είναι η συνειδητοποίηση πως τίποτα δεν είναι μόνιμο, πως ο άνθρωπος είναι κράμα εμπειριών και πως ακόμα και το «κακό» μπορεί να μετατραπεί σε «καλό», όπως και το αντίθετο.
Το κείμενο για το Χρόνο το θεωρώ, χωρίς αμφιβολία, το σπουδαιότερο κείμενο που έχει γραφτεί στην ανθρώπινη ιστορία. Η απλότητά του σε συνδυασμό με το μεγαλείο και την άπειρη σοφία που περιέχει, το καθιστούν κείμενο βαθιάς πνευματικότητας, ουσιαστικής γνώσης απέναντι στο βίωμα της Ζωής. Ενός θαύματος που δε βιώνεται μηχανικά, αλλά ολοκληρωτικά, αναγνωρίζοντας πως μέσα σε αυτή κρύβεται το άπαν, το τέλειο και το ατελές, η χαρά και η λύπη. Και πως αυτό αποτελεί την ίδια τη μαγεία της, διότι είμαστε πλασμένοι να ζήσουμε το παν; όχι το συγκεκριμένο.
Κείμενο: Μαρία Σκαμπαρδώνη