Αφήνοντας τα μαγευτικά βουνά της οροσειράς του Πενταδακτύλου, και τα μυθικά κάστρα της Ρήγαινας, το ταξίδι που διανύουμε μας οδηγεί στις απέραντες πεδιάδες Δυτικά της Λευκωσίας.

Κάπου στους κάμπους της ενδοχώρας, διαμελισμένο από το ρυάκι Σκυλλούρα, τον παραπόταμο του Όβγου, και με τον λόφο Άσπρο να κοιτάει εξ Ανατολής, το χωριό του Άη Βασίλη της Λευκωσίας κείτεται ακίνητο στον χρόνο.  

Ένα χωριό το οποίο αναφέρεται ήδη από το 1542 στον χάρτη του Λεωνίδα Αττάρ, και με πιθανή περίοδο ίδρυσης του τα Βυζαντινά χρόνια, μα με μία βασανισμένη ιστορία.  

Προτού προχωρήσουμε όμως στα πρόσφατα γεγονότα, η Χριστιανοσύνη του Αγίου Βασιλείου χρήζει σχολιασμού, μιας και η πανέμορφη κύρια εκκλησία του χωριού, που τιμάει τον ομώνυμο Άγιο και είναι κτίσμα της ύστερης περιόδου της Οθωμανοκρατίας, συντροφεύεται από τον κοιμητηριακό ναό του Άγιου Τρύφωνα, αλλά και από το εξωκλήσι του χωριού που τιμάει τη μνήμη της Αγίας Μαρίνας.  

Όλη αυτή η Χριστιανοσύνη γίνεται εμφανέστατη και από τις αναφορές για το χωριό από ιστορικούς σαν τον Φλώριο Βουστρώνιο τον 16ο αιώνα, αλλά και πιο πριν, όπως αναφέρθηκε στις πιο πάνω γραμμές, με το ίδιο όνομα του Αγίου Βασιλείου.  

Το 1460, όταν ο τότε βασιλεύς της Κύπρου, Ιάκωβος Β΄είχε κάνει μια αναδιανομή των ιδιωτικών Κυπριακών φέουδων, ο οικισμός δόθηκε σε έναν αξιωματούχο του Βασίλειο, με όνομα Τζιάμες Μαστομόντο. Αυτή η ειδική αναφορά, είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθότι συνηθιζόταν εκείνο τον καιρό, όταν κάποιο φέουδο εκχωρείτο σε έναν φεουδάρχη, να παίρνει το επίθετο του ιδίου. Ως εκ τούτου, το γεγονός πως το χωριό παρέμεινε με την ίδια ονομασία που είχε πριν, παρά το ότι μετέπειτα είχε ξεχωριστό φεουδάρχη, δείχνει πόσο κοντά ήταν στην παράδοση οι κάτοικοι του.  

Αυτή η σύνδεση με την παράδοση όμως, έμελλε κάποτε να δράσει ως ένας καταλύτης για ένα πιο μεγάλο περιστατικό, στο οποίο οι ίδιοι οι κάτοικοι του χωριού δεν είχαν ιδιαίτερο λόγο.  

Αρχικά, κατά τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας, αρκετοί από τους κατοίκους του χωριού αλλάξανε πίστη και γίναν Μουσουλμάνοι, έστω και επιφανειακά τουλάχιστον μέχρι το 1825, με αποτέλεσμα το 1960 οι 492 κάτοικοι του χωριού να είναι Έλληνες, και οι 117 Μουσουλμάνοι.  

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1964, εν μέσω των διακοινοτικών ταραχών, οι Τουρκοκύπριοι κατέφυγαν στον Τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας, ενώ τα σπίτια τους (με εξαίρεση κάποια που επισκευάστηκαν το 1969) ερημώθηκαν, ως επί το πλείστον.  

Έτσι, οι Έλληνες κάτοικοι που έμειναν πίσω, συνέχισαν να ασχολούνται με την καλλιέργεια σιτηρών και με την κτηνοτροφία, ήρεμοι όπως πάντα, στα καμπίσια χώματα της Λευκωσίας. Απολαμβάνοντας την απλή ζωή τους, το μικρό δημοτικό τους, αλλά και ψυχαγωγούμενοι από την ποδοσφαιρική ομάδα του χωριού, για την οποία μέχρι σήμερα έχουνε μια περηφάνια.  

Όλα αυτά άλλαξαν ακόμη περισσότερο όμως το 1974, όταν με την Τουρκική εισβολή οι Έλληνες του χωριού εκδιώχθηκαν σε ολόκληρη την πλέον ελεύθερη Κύπρο, ενώ μερικοί Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού αργότερα επιστρέψανε πίσω σε αυτό.  

Σήμερα όμως το χωριό έχει δυστυχώς ξεπέσει από την προγενέστερη μορφή του, μιας και όχι μόνο έχει «δώσει» (ή μάλλον, του έχουνε «αρπάξει») το όνομα του, για αυτό του Τουρκελί (Δηλαδή Τουρκοχώρι), αλλά πλέον τα περισσότερα σπίτια έχουν ερημωθεί ή γκρεμιστεί, και το ίδιο χρησιμοποιείται σαν στρατιωτική βάση από τον κατοχικό στρατό, ενώ η πρόσβαση σε αυτό δεν είναι δυνατή κατ’ ουδέναν λόγο.  

Όσον αφορά τις φορητές εικόνες του τέμπλου της κεντρικής εκκλησίας του χωριού (η οποία έχει πλέον μετατραπεί σε τζαμί) δυστυχώς βλέπουμε πως η τύχη τους αγνοείται από το 1974 μέχρι σήμερα, καθώς μονάχα μια από εκείνες τις εικόνες έχει βρεθεί στο υποστατικό ενός Τούρκου αρχαιοκάπηλου.  

Αλήθεια τί να πει κανείς για ένα τόσο απλό χωριό, που άλλοτε θα είχε απλά μια περήφανη ιστορία, μια απλή ζωή, και κάποια καφενεία που θα έσφυζαν από θόρυβο και γέλια. Ας ελπίσουμε κάποτε αυτή η ειρήνη να γυρίσει πίσω, σε κάποια άλλα ήρεμα Χριστούγεννα, δώρο από τον Άη Βασίλη.

Κείμενο: Στέλιος Νικολάου (Νισολομού)

Με πληροφορίες από:

   http://biodiversitycyprus.blogspot.com/2016/09/agios-vasilios-village-cyprus.html 

   http://biodiversitycyprus.blogspot.com/2016/09/blog-post_42.html

   http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=854&-V=limmata

   https://publications.gov.cy/assets/user/publications/2019/2019_253/HTML/133/#zoom=z

   http://www.prio-cyprus-displacement.net/default.asp?id=263

  «Η καταγωγή των Τουρκοκυπρίων και το φαινόμενο του Λινοβαμβακισμού (Κρυπτοχριστιανισμού) στην Κύπρο» - Κωνσταντίνος Ι. Λάμπρου –

Πηγή Φωτογραφίας: http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=854&-V=limmata