Κάποτε το όνομά του ήταν στα στόματα όλων, ειδικά στη Βόρειο και Νότιο Αμερική έχαιρε τέτοιας δόξας που οι άνθρωποι έδιναν το επώνυμό του σε πόλεις, σε συνοικίες, σε πλοία, σχολεία, ιδρύματα, τα γενέθλιά του γιορτάζονταν σε διάφορες χώρες, μέχρι και στο Χονγκ Κονγκ, με μεγάλη επισημότητα.

Την κηδεία του παρακολούθησαν χιλιάδες άνθρωποι που τον πένθησαν σαν δικό τους. Αν ο Πρώσος Alexander von Humboldt, ο μεγάλος επιστήμονας, φυσιοδίφης, συγγραφέας και εξερευνητής έπεσε στη συνέχεια στην αφάνεια ήταν λόγω του κακού ονόματος της Γερμανίας στους δύο παγκοσμίους πολέμους.

Μέχρι που μια συμπατριώτισσά του, η ιστορικός, δημοσιογράφος και συγγραφέας Andrea Wulf, η οποία ζει στο Λονδίνο, εξέδωσε το 2015 μια βιογραφία του με τίτλο «Ο Alexander von Humboldt και η επινόηση της φύσης» (υπάρχει και στα ελληνικά, ελπίζω να είναι καλή η μετάφραση).

Εδώ παρουσιάζεται ο A.von Humboldt, γόνος πρωσικής αριστοκρατικής οικογενείας, μικρότερος αδελφός του Wilhelm von Humboldt, που είχε σπουδάσει φιλοσοφία, αρχαίες γλώσσες και ίδρυσε το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Οι δυο αδελφοί, που ήταν πολύ διαφορετικοί χαρακτήρες, έμειναν μέχρι το τέλος της ζωής τους αγαπημένοι και στήριζαν ο ένας τον άλλον στις δύσκολες στιγμές. Ο Alexander είχε στο αίμα του την περιπέτεια και τη λατρεία για τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα. Τον ενδιέφερε κάθε τι που αποτελούσε τον φυσικό κόσμο, οι μηχανισμοί της φυσικής, της βιολογίας, η παρατήρηση των φυσικών φαινομένων, των ηφαιστείων, η αστρονομία, και λαχταρούσε να απομακρυνθεί από το βαρετό Βερολίνο της αυτοκρατορικής πρωσικής αυλής και να κάνει ταξίδια που θα τον βοηθούσαν να καταλάβει τη γεωλογία και άλλα πολλά. Παράλληλα αγαπούσε την ποίηση και συνδέθηκε με μεγάλη φιλία με τον Γκαίτε. Πιστεύεται ότι ο A.von Humboldt υπήρξε το πρότυπο του πολυμαθούς επιστήμονα που τόσο είχε εντυπωσιάσει τον Γκαίτε με τις απέραντες γνώσεις του ώστε να γράψει τον Φάουστ έχοντας εκείνον κατά νου. Οι κακιές γλώσσες έλεγαν ότι η συχνά καυστική και απότομη πλευρά του χαρακτήρα του Alexander παρέπεμπε περισσότερο σε Μεφιστοφελή. Το βέβαιο είναι ότι ο Γκαίτε είχε τόσο παρασυρθεί από τον πληθωρικό παντογνώστη A.von Humboldt ώστε κόντεψε να εγκαταλείψει τη λογοτεχνία και να αφιερωθεί στη φυσική. Ο Σίλλερ φαίνεται ότι τον επανέφερε στον ίσιο δρόμο…

Αφοσιωμένος στην ιδέα της ανακάλυψης του κόσμου, ενθουσιασμένος από την ατμόσφαιρα της Γαλλικής επανάστασης, ο A.von Humboldt που αν και είχε μεγαλώσει σε ένα σπίτι φιλικά προσκείμενο και εξαρτώμενο από την βασιλική αυλή, λαχταρούσε την ελευθερία και την δημοκρατία. Οι τσιριμόνιες των ευγενών και των βασιλιάδων τον ενοχλούσαν και πίστευε ότι ο μόνος δρόμος για την πρόοδο ήταν η δημοκρατία. Σε όλη του τη ζωή πάλεψε για την κατάργηση της δουλείας στην Αμερική, και θεωρείται ότι ήταν αυτός που παρακίνησε τον Σιμόν Μπολιβάρ να οργανώσει την εξέγερση κατά των Ισπανών αποικιοκρατών.

Ο A.von Humboldt είχε φιλικές σχέσεις με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, τον οποίο προσπάθησε να μπολιάσει με τις φιλελεύθερες ιδέες του. Ήταν, όμως νωρίς ακόμα για την κατάργηση της σκλαβιάς. Ο A.von Humboldt ήταν σε όλα πολύ μπροστά από την εποχή του.

Μια προσωπικότητα με σχεδόν υπεράνθρωπες διαστάσεις, με ανεξάντλητες σωματικές δυνάμεις, με μια τάση να μιλάει ακατάπαυστα με πάθος για ό,τι τον ενδιέφερε, ο A.von Humboldt κατάφερε το έτος 1800 με τα μέσα της εποχής να ταξιδέψει στη Ν.Αμερική, συνοδευόμενος από τον Γάλλο βοτανολόγο Aimé Bonpland, να ανέβει στο όρος Chimborazo που την εποχή εκείνη θεωρείτο το πιο ψηλό βουνό της γης, να πλεύσει στον «θαυμαστό Ορινόκο» (τα ταξίδια του von H. θα έδιναν αργότερα έμπνευση και υλικό για πολλά βιβλία του Ιουλίου Βερν), να περιπλανηθεί σε ζούγκλες και λίμνες, ανάμεσα σε επικίνδυνους κροκοδείλους, ηλεκτροφόρα χέλια, ενοχλητικά κουνούπια και πολλά είδη ζώων και φυτών, τα οποία κατέγραφε, σχεδίαζε με την βοήθεια του Bonpland και ενός ακόμα ατόμου, ανεβοκατεβαίνοντας σε ψηλά βουνά με λιγοστό οξυγόνο, κινδυνεύοντας να χάσουν τη ζωή τους και κουβαλώντας αποσκευές που απαρτίζονταν κυρίως από όργανα μέτρησης των πάντων. Στις αποσκευές θα προστίθεντο και τα δείγματα από τη χλωρίδα και την πανίδα που σκόπευαν να φέρουν στην Ευρώπη επιστρέφοντας.

Κι αν δεν ήταν υπεράνθρωπος, ο άνθρωπος αυτός ήταν σίγουρα υπερεπιστήμων.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν ο πρώτος που μίλησε για κλιματική αλλαγή, για το πώς η αποψίλωση των δασών για την εκμετάλλευση της ξυλείας καταστρέφει τα εδάφη.

Ο πρώτος που διατύπωσε την ιδέα ότι ο κόσμος, οι άνθρωποι, τα ζώα, τα φυτά είναι ένα, το δίκτυο του κόσμου, το πλέγμα της φύσης. Ο πρώτος που συνέκρινε τη βλάστηση σε διάφορα μήκη και πλάτη της γης και βρήκε ομοιότητες στην εμφάνιση των φυτών και των ζώων. Τον ενδιέφεραν, όμως, και τα έργα των ανθρώπων, οι αρχαίοι πολιτισμοί της Λατινικής Αμερικής, τους οποίους θεωρούσε πολύ προηγμένους.

Έχοντας ζήσει στο Παρίσι, που για εκείνον ήταν σημαντικό κέντρο των επιστημών, επιθυμούσε να επιστρέψει εκεί μετά τις εξερευνήσεις του. Κατά τον αδελφό του έπρεπε να δείξει πίστη στην πατρίδα και έτσι κάποτε αναγκάστηκε με βαριά καρδιά να γυρίσει στο Βερολίνο όπου είχε έναν μικρό μισθό από τον αυτοκράτορα για να μπορεί να χρηματοδοτεί το επιστημονικό του έργο. Τα βιβλία που έγραψε για τα ταξίδια του και τις ανακαλύψεις του μεταφράστηκαν σε πάρα πολλές γλώσσες, κυκλοφόρησαν σε επίσημες και ανεπίσημες μεταφράσεις όπως συνέβαινε τότε αλλά εκείνος δεν επωφελήθηκε σχεδόν καθόλου. Ζούσε λιτά και το μόνο του πάθος ήταν η μελέτη και η συγγραφή. Έμεινε ανύπαντρος, ήταν πιθανόν ομοφυλόφιλος, και είχε τη συνήθεια να στηρίζει κάθε νέο επιστήμονα με κάθε τρόπο, οικονομικά, με συστατικές επιστολές, δεν κρατούσε την αποκλειστικότητα για τις ανακαλύψεις του, ήθελε την πλήρη διάδοση της γνώσης με τρόπο δημοκρατικό.

Οι ομιλίες που ξεκίνησε να δίνει στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου το 1827 σε ηλικία 61 ετών ήταν ανοιχτές σε άντρες και γυναίκες, σε πλούσιους και φτωχούς, τον παρακολουθούσαν «από βασιλιάδες μέχρι αμαξάδες», όπως γράφει η Wulf. Γινόταν συνωστισμός για να τον ακούσουν.

«Με την βελούδινη φωνή του ο Χούμπολντ έπαιρνε μαζί τους ακροατές του σ’ένα ταξίδι στον ουρανό και στα θαλάσσια βάθη, σ’ όλη την υδρόγειο, τους ανέβαζε στα βουνά κι ύστερα πάλι πίσω για να δουν μια μικροσκοπική κηλίδα από βρύα πάνω σε μια πέτρα. Μιλούσε για ποίηση και αστρονομία, για γεωλογία και ζωγραφική τοπίων. Η μετεωρολογία, η κοσμογραφία, τα ηφαίστεια και ο καταμερισμός των φυτών, εισέρχονταν όλα σαν θέματα στις διαλέξεις του. Από τα απολιθώματα πήγαινε στο βόρειο Σέλας και από τον μαγνητισμό στη χλωρίδα, στην πανίδα και στις μετακινήσεις των πληθυσμών της ανθρωπότητας. Στις διαλέξεις του εισήγαγε ένα ολοζώντανο καλειδοσκόπιο σχέσεων που περιλάμβανε το σύνολο του σύμπαντος. Ή όπως το διατύπωσε η νύφη του, Caroline von Humboldt, αν το έβλεπες σφαιρικά, οι σχέσεις αυτές γίνονταν «ολόκληροι πίνακες τεράστιοι της φύσης» χάρη στον Alexander.»

Τον ενδιέφερε πάρα πολύ να κάνει ένα ταξίδι εξερεύνησης στην Ινδία για να μελετήσει τη φύση εκεί αλλά η αντίθεσή του στην αποικιοκρατία, στην δουλεία, στο θεσμό της βασιλείας, έκανε τους Άγγλους να του απαγορεύσουν την πρόσβαση στην αποικία τους. Αν και ηττημένος, δεν το έβαλε κάτω και κατάφερε να πάρει άδεια από τον Τσάρο να εξερευνήσει κάποιες περιοχές της αχανούς Ρωσίας. Έτσι το 1829 ξεκίνησε για την Σιβηρία και την Κασπία, όπου μπορεί να μην είχε τις ίδιες συγκινήσεις όπως στην πιο εξωτική Ν.Αμερική, αλλά κατάφερε να υποστηρίξει τις θεωρίες του περί ενός συνολικού δικτύου της φύσης και συγγένειας των φυτών και ζώων στα διάφορα μήκη και πλάτη της γης. Επιστρέφοντας στο Βερολίνο, καταπιάστηκε με τη συγγραφή ξανά και εξέδωσε κάτι σαν πρώτο παγκόσμιο άτλαντα, ένα βιβλίο σε πολλούς τόμους με τίτλο «Κόσμος» όπου μέσω κειμένων και σχεδίων, επιχειρούσε την καταγραφή και περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος, των φυσικών φαινομένων κ.ο.κ.

Η βιογραφία που έγραψε η Wulf περιλαμβάνει και τους διαδόχους ή επιγόνους. Τον Δαρβίνο που δεν θα είχε γίνει αυτός που έγινε αν δεν είχε διαβάσει τα βιβλία του A.von Humboldt (οι δύο άντρες έτρεφαν αμοιβαία εκτίμηση ο ένας για τον άλλον και συναντήθηκαν κάποια στιγμή στην Αγγλία). Τον Thoreau με το περίφημο έργο «Walden», τον Marsh, τον Haeckel, τον Muir.

Αν διαβάσετε αυτό το βιβλίο, θα εντυπωσιαστείτε από τον βίο του Alexander von Humboldt, από την αγάπη του για την υδρόγειο σφαίρα, από τις ανακαλύψεις του, από το έργο που άφησε πίσω του. Σήμερα στο Βερολίνο υπάρχει το Humboldt Forum που φέρει το επίθετο των δύο σπουδαίων αδελφών, ένα πολιτιστικό κέντρο που αξίζει να επισκεφτεί κανείς.

Δόξα και τιμή, λοιπόν, στον Alexander von Humboldt αλλά και στην βιογράφο του.

Κείμενο: Λητώ Σεϊζάνη

www.litoseizani.com